ΤΡΑΥΛΙΣΜΟΣ

Άρθρο στο περιοδικό του Ιατρικού Συλλόγου Ν.Πέλλας
<<Ο ΣΚΕΠΤΟΜΕΝΟΣ ΙΑΤΡΟΣ>>  ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Ο τραυλισμός αποτελεί μία διαταραχή της ομαλής ροής της ομιλίας, εκδηλώνεται με ασυντόνιστες κινήσεις του μυϊκού συστήματος της αναπνοής, της φωνής και της ομιλίας. Σύγχρονες έρευνες συγκλίνουν στο ότι ο τραυλισμός συγκαταλέγεται στις νευρολογικές δυσλειτουργίες – διαταραχές της ομιλίας. Η δυσλειτουργία εμφανίζεται στην αρχή ή στο μέσο της ομιλίας, είτε με επαναλήψεις μεμονωμένων φθόγγων, συλλαβών, λέξεων είτε με ένα επίμονο κόμπιασμα σε ένα φθόγγο.

Το φαινόμενο του τραυλισμού έχει εντοπιστεί από την αρχαιότητα, o ρήτορας Δημοσθένης αποτελεί την πρώτη προσπάθεια ανθρώπου με τραυλισμό που με δικά του μέσα και μέτρα προσπάθησε να βελτιώσει το πρόβλημα της ροής της ομιλίας του. Ο Ιπποκράτης πρώτος έδειξε ότι η ανισορροπία ανάμεσα στην σκέψη και στο λόγο συμβάλει στη γένεση του τραυλισμού, ενώ ο Αριστοτέλης αποδίδει τη γένεσή του στη «καταδεδεμένη» γλώσσα περιγράφοντας τον τραυλισμό ως αδυναμία γρήγορης σύνδεσης των συλλαβών μεταξύ τους, η οποία οφείλεται στην ελαττωματική διάπλαση της γλώσσας.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
• Επαναλήψεις φθόγγων, συλλαβών ή και λέξεων: (ε-ε-έλα, κα-κα-καπέλο).
• Επιμηκύνσεις φθόγγων: (Ββββάφω τον τοίχο).
• Άηχες διακοπές: (μ….ωρό).
• Επαναλήψεις φθόγγων συγγενών συλλαβών (πα πα πα πήγα).
• Πιθανές συσπάσεις των οργάνων άρθρωσης (γλώσσα, χείλη) και έντονη προσπάθεια των μυών του προσώπου.
• Πιθανές επαναλαμβανόμενες κινήσεις του σώματος(σφίξιμο γροθιών, χτύπημα ποδιού ή χεριού).
• Αποφυγή ομιλίας, μεταβολή προτάσεων, κάλυψη του προσώπου ή του στόματος με το χέρι, απογοήτευση, κοινωνική απομόνωση, φόβος, οργή , δειλία κ.α.

Η εμφάνιση του τραυλισμού στα αγόρια είναι τριπλάσια σε σχέση με τα κορίτσια. Κατά την σχολική περίοδο η εμφάνιση συμπτωμάτων τραυλισμού είναι μικρότερη σε σχέση με την προσχολική περίοδο όπου μεγάλο ποσοστό των παιδιών δύο με τεσσάρων ετών, εμφανίζουν συμπτώματα διαταραχή της ομαλής ροής της ομιλίας.

Κατά την προσχολική ηλικία φαινόμενα διαταραχή της ομαλής ροής της ομιλίας είναι πολλές φορές φυσιολογικά και δικαιολογημένα καθώς ο ρυθμός σκέψης είναι γρήγορος και η γλωσσική ικανότητα περιορισμένη. Ο πλούτος του λεξιλογίου και η λεκτική ικανότητα δεν επαρκούν ακόμα για να εκφράσει την πληθώρα των συναισθημάτων. Η ραγδαία εισροή και επεξεργασία πληροφοριών (εμπειριών, βιωμάτων) έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία του παιδιού να εκφράσει όλα αυτά λεκτικά, με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται ο λεγόμενος «εξελικτικός» ή «αναπτυξιακός» ή «φυσιολογικός» τραυλισμός. Η συχνότερη αιτία ανησυχίας των γονέων η οποία οδηγεί σε παραπομπή προς αξιολόγηση είναι σε αυτήν την ηλικιακή περίοδο.

Στο 3ο και 4ο έτος η γλωσσική ανάπτυξη είναι ραγδαία και το λεξιλόγιο αυξάνεται σημαντικά. Σ’ αυτή την ηλικία κάποιο σύμπτωμα τραυλισμού μπορεί με την επίδραση εξωγενών παραγόντων(κακή διαπαιδαγώγηση, άσχημο ψυχολογικό κλίμα κ.α.) να μονιμοποιηθεί και ο τραυλισμός να λάβει χρόνιο χαρακτήρα με επιδείνωση των συμπτωμάτων.
Ο τραυλισμός μπορεί να εμφανιστεί επίκτητα και σε ενήλικες ύστερα από έναν έντονο ψυχικό ερεθισμό, όπου θα φέρει στην επιφάνεια έναν υποθάλπων τραυλισμό ή μετά από ένα δυνατό ψυχικό σοκ. Τα συμπτώματά του δεν αυξάνονται σταδιακά όπως στην περίπτωση του εξελικτικού τραυλισμού, αλλά εκδηλώνονται από την αρχή πολύ έντονα, ενώ σε σύντομο χρονικό διάστημα με κατάλληλη θεραπεία μπορούν να εξασθενίσουν.
Άλλη διάκριση είναι:
1) Κλονικός τραυλισμός: Όπου το άτομο που τραυλίζει επαναλαμβάνει συνεχώς την αρχική συλλαβή ή λέξη μέχρι ν΄ αρχίσει να μιλάει.

2) Τονικός τραυλισμός: Όπου η δυσκολία έγκειται στο ξεκίνημα της ομιλίας παρά τις έντονες προσπάθειες που γίνονται από το άτομο που τραυλίζει.

3) Κλονικοτονικός τραυλισμός: Σ΄ αυτόν συνυπάρχουν τα δύο προηγούμενα είδη τραυλισμού.

Τα παραπάνω συμπτώματα δεν εμφανίζονται κατ' ανάγκη ταυτόχρονα και η συχνότητα τους ποικίλει από άτομο σε άτομο και από κατάσταση σε κατάσταση. Στα πλαίσια του θεραπευτικού χώρου για παράδειγμα ενδέχεται να εμφανίζεται λιγότερο έντονα απ΄ ότι στο σχολείο ή κάποιον άλλο χώρο για τον οποίο το άτομο με τραυλισμό έχει συνδυάσει άμεσα με τα συμπτώματα διαταραχής της ροής του λόγου, το άγχος, τον φόβο κ.α.
Πολλές φορές είναι ευκολότερο για ένα άτομο με τραυλισμό να επαναλάβει μια πρόταση αφού πρώτα την έχει ακούσει από τον συνομιλητή του, καθώς αντιγράφει την δομή, τον ρυθμό και την ροή, όπως συμβαίνει και με ένα τραγούδι. Αντιθέτως του είναι δύσκολο και εμφανίζει πολύ συχνά έντονα συμπτώματα, να απαντήσει άμεσα σε μια ερώτηση που του έχει γίνει καθώς θα πρέπει μόνος του να δημιουργήσει μια πρόταση με δικό του ρυθμό, λεξιλόγιο, σύνταξη και ροή, όπως είναι η απάντηση σε μια ερώτηση του δασκάλου, η συνομιλία μέσο τηλεφώνου ή η γνωριμία με έναν άγνωστο.
Το άτομο που τραυλίζει γνωρίζει προκαταβολικά που και πότε θα τραυλίσει, με αποτέλεσμα να αναπτύσσει φοβίες έναντι συγκεκριμένων λέξεων και καταστάσεων. Δύσκολοι φθόγγοι, προτάσεις και καταστάσεις επικοινωνίας αποφεύγονται στην προσπάθεια του ατόμου να αποφύγει τον τραυλισμό του. Η λογοφοβία εξωτερικεύεται σαν φόβος για επικοινωνία και σαν υπερβολική δειλία. Προσβάλει όλη την προσωπικότητα του ατόμου με τραυλισμό, προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις στην συμπεριφορά του και παραμένει ακόμα και μετά την υποχώρηση του τραυλισμού.

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΥΛΙΣΜΟΥ

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι διαταραχές και δυσλειτουργίες της ομιλίας δεν είναι απομονωμένες περιπτώσεις, αλλά πολύμορφης και πολυποίκιλης αιτιολογίας διαταραχές ψυχικών, οργανικών και κοινωνικών παραμέτρων. Οι παράμετροι που επηρεάζουν την κανονική ροή του προφορικού λόγου και προκαλούν τραυλισμό είναι:
• Η επιβράδυνση της εξελικτικής πορείας του κεντρικού νευρικού συστήματος. Έτσι δεν έχουμε σωστές αντανακλαστικές κινήσεις στα ερεθίσματα που δέχεται το άτομο από το περιβάλλον του, με αποτέλεσμα να παρουσιάζει νευρωτικές εκδηλώσεις κατά την ομιλία.
• Ιδιαιτερότητες της γλωσσικής εξέλιξης στην προσχολική ηλικία. Το ΚΝΣ και η ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την εξέλιξη της γλώσσας. Με την περάτωση του 3ου έτους ολοκληρώνεται η περίοδος της αισθησιοκινητικής νοημοσύνης και το παιδί αποκτά λόγο. Η ανάπτυξη της γλώσσα είναι ραγδαία όσον αφορά την άρθρωση, το λεξιλόγιο, το μήκος και τη δομή των προτάσεων. Οι γλωσσικές απαιτήσεις με την είσοδο στο νηπιαγωγείο μεγαλώνουν και το ΚΝΣ δεν μπορεί να συνεισφέρει.
• Κοινωνικές προϋποθέσεις για την γλωσσική εξέλιξη. Η γλωσσική εξέλιξη εξαρτάται από μεγάλο αριθμό κοινωνικών παραμέτρων. Στην τελειοποίηση της γλωσσικής κατάρτισης συμβάλει κατά μεγάλο ποσοστό η συναναστροφή και η αλληλεπίδραση μέσα απ΄ αυτήν. Ένας πρώτος παράγοντας που επηρεάζει τη γλωσσική εξέλιξη είναι η συγκινησιακή επικοινωνία του παιδιού με τη μητέρα και την οικογένειά του. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες το παιδί γνωρίζει το περιβάλλον του βοηθούν στην εξέλιξη ή μη της γλώσσας
• Εγκεφαλική βλάβη.
• Εξασθενημένη και μη αρμονική λειτουργία του ΚΝΣ.
• Νευροπάθειες.
• Ψυχικό σοκ.

Μια άλλη κατηγορία παραγόντων που ευνοούν τη γένεση του τραυλισμού είναι οι λεγόμενες εξωγενείς ψυχικές επιδράσεις, καθώς και οι χρόνιες συγκρούσεις, που η εμφάνιση τους ευνοείται από μια ανισορροπία ανάμεσα στις κοινωνικές απαιτήσεις και τις προσωπικές δυνατότητες του ατόμου. Η παραμονή τους ενισχύεται από την έλλειψη κατάλληλου παιδαγωγικού κλίματος, δηλαδή σωστής αγωγής.
Βέβαια μια παροδική δυσλειτουργία στη ροή του λόγου δεν εξηγείται ως φαινόμενο τραυλισμού. Τραυλισμός υπάρχει όταν η διαταραχή αυτή σταθεροποιείται και βιώνεται συνειδητά. Επίσης υπάρχει σε κάποιο μη σαφώς ακόμα καθορισμένο βαθμό κληρονομικό υπόβαθρο της διαταραχής, εφόσον συχνά συνυπάρχουν άτομα με ιστορικό τραυλισμού στον ευρύτερο οικογενειακό κύκλο του παιδιού.

Η πολύμορφη φύση των παραγόντων που επηρεάζουν την κανονική ροή του προφορικού λόγου χρήζουν αντίστοιχης αντιμετώπισης. Η διεπιστημονική συνεργασία και η σφαιρική αντιμετώπιση του τραυλισμού είναι αναγκαία για την ορθή μείωση των συμπτωμάτων του.
Οι γονείς πολύ συχνά προσπαθούν επίμονα, για την αποφυγή των γλωσσικών λαθών του παιδιού τους, δημιουργώντας αντίθετα αποτελέσματα και γενική επιδείνωση της κατάστασης. Οι αντιδράσεις του παιδιού σε αυτήν την περίπτωση ποικίλουν, το παιδί συχνά κρατά αμυντική ή επιθετική στάση, χρησιμοποιεί γλωσσικά στερεότυπα και λέξεις που δεν τον δυσκολεύουν ή εκμεταλλεύεται την συμπάθεια των γονιών του για να διαφυλάξει κάποια προνόμια και ακόμα επιμένει στον τραυλισμό για να επιτύχει τον σκοπό του. Οι γονείς θα πρέπει να ζητήσουν βοήθεια για την σωστή στήριξη του παιδιού τους σ’ αυτή τη δύσκολη περίοδο της ζωής του, παράλληλα με την θεραπευτική παρέμβαση. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να ενισχύσει το παιδί με τραυλισμό και να καλλιεργήσει συμπάθεια και κατανόηση στη μαθητική κοινότητα. Με το σωστό παιδαγωγικό κλίμα και τόνωση της αυτοεκτίμησής του το παιδί θα αγαπήσει το σχολείο, θα αναπτύξει κοινωνική συμπεριφορά και δεν θα χρησιμοποιεί τον τραυλισμό σαν πρόσχημα για να παραμελεί τα μαθήματα του ή να κρύβει την άγνοιά του. Τα παιδιά με διαταραχές στο λόγο πολλές φορές παρουσιάζουν μειωμένη απόδοση στο σχολείο, γιατί η διαταραχή τους δεν είναι αναγνωρίσιμη.
Κρίνεται αναγκαίο κάθε παιδί που εμφανίζει επίμονα συμπτώματα τραυλισμού που έχουν διαρκέσει άνω των 3 μηνών, να αξιολογηθεί από Λογοπεδικό όσο νωρίτερα γίνεται, ώστε να διαγνωστεί έγκαιρα η φύση και η έκταση των συμπτωμάτων.
Η πρώιμη αξιολόγηση του παιδιού αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες να επανέλθει η αυθόρμητη ροής στην ομιλία. Έτσι το παιδί δε θα είναι αναγκασμένο να βιώσει την αφόρητη συναισθηματική πίεση της εμφανούς διαφορετικότητας του ή τις "σκληρές" αντιδράσεις και τα πολύ πιθανά πειράγματα των συνομηλίκων του καθόλη τη διάρκεια της ακαδημαϊκής του πορείας και θα προληφθούν οι κοινωνικοί και διαπροσωπικοί περιορισμοί που επιφέρει αυτή η διαταραχή.
Η χρονική διάρκεια της θεραπευτικής παρέμβασης εξαρτάται από το είδος της παρέμβασης που θα ακολουθηθεί, τη συχνότητα της παρέμβασης, τη δυνατότητα ποιοτικής και ποσοτικής εμπλοκής των γονέων στο πρόγραμμα θεραπείας, τον ρυθμό βελτίωσης και από ενδεχομένως άλλους παράγοντες που μπορεί να ανακύψουν στη θεραπευτική πορεία. Η μορφή του προγράμματος παρέμβασης καθορίζεται από τη συχνότητα (ποσοστό εμφάνισης) των συμπτωμάτων, τη βαρύτητα των συμπτωμάτων (είδος συμπτωμάτων- συνοδών συμπεριφορών), το επίπεδο επικοινωνιακής αλληλεπίδρασης παιδιού- γονέων και την ψυχοσύνθεση του ίδιου του παιδιού.
Ο τραυλισμός είναι μια διαταραχή που επηρεάζει ριζικά το άτομο με τραυλισμό αλλά και τον κοινωνικό του περίγυρο, γι’ αυτό είναι αναγκαία η άμεση αντιμετώπιση του.

Μιχάλης Αραμπατζής
Σωτηρία Παδαρνίτσα
Λογοπεδικοί – Ειδικοί Παιδαγωγoί