ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΦΩΝΗΣ

Άρθρο στο περιοδικό του Ιατρικού Συλλόγου Ν.Πέλλας

<<Ο ΣΚΕΠΤΟΜΕΝΟΣ ΙΑΤΡΟΣ>>  ΑΠΡΙΛΙΟΣ -ΜΑΪΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ  2011 ΤΕΥΧΟΣ 10

            Η κοινωνική συμβίωση των μελών μιας ανθρώπινη ομάδας προϋποθέτει  κατ΄ αρχάς την δυνατότητα της μεταξύ τους επικοινωνίας. Αυτή η επικοινωνία πραγματοποιείται άμεσα με τον προφορικό λόγο και έμμεσα με το γραπτό λόγο. Με τον προφορικό λόγο οι άνθρωποι εκφράζουν διανοητικές και ψυχολογικές διαθέσεις, συναισθήματα και παρορμήσεις.

            Από την αρχαιότητα ο άνθρωπος έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη φωνή και το λόγο. Ο Ιπποκράτης, ο Αριστοτέλης και ο Γαληνός είχαν ασχοληθεί με το φαινόμενο της φωνής και την δημιουργία αυτής. Ο Σωκράτης, θέλοντας να δείξει ότι η  φωνή εκφράζει το χαρακτήρα και την προσωπικότητα του ατόμου, έλεγε << Μίλα, άνθρωπε, για να μπορέσω να σε γνωρίσω>>. Τον 15^ο αιώνα ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι περιέγραψε λεπτομερώς τη γλώσσα, τα χείλη, τη μαλακή υπερώα, τη σταφυλή την άνω  και τη κάτω γνάθο. Ο Βεσάλιος περιέγραψε τον λάρυγγα ανατομικά και σχηματικά. Τον 18^ο αιώνα ο Μόργκαν περιέγραψε τις πτυχές των φωνητικών χορδών. Τον 19^ο αιώνα ο δάσκαλος ορθοφωνίας στο Παρίσι Μάνουελ Γαρσία, ανακάλυψε τη δυνατότητα παρακολούθησης της λειτουργίας των φωνητικών χορδών και έτσι πρώτη φορά είδε το λάρυγγα στην φωνητική του λειτουργία, θέτοντας τα θεμέλια της λαρυγγοσκόπησης.    

            Στις αρχές του 20^ου αιώνα ο Herman Gucman ιδρύει τμήμα λογοθεραπείας με το όνομα Φωνιατρικό τμήμα, με το οποίο θεμελίωσε την Φωνιατρική ως ξεχωριστό ιατρικό επιστημονικό κλάδο για τις παθήσεις και την θεραπεία της ομιλίας και της φωνής. Αργότερα η λογοπεδία ορίζεται ως ανεξάρτητος κλάδος που ασχολείται με τις επικοινωνιακές παθήσεις του λόγου και την αποκατάσταση των ατόμων με επικοινωνιακές παθήσεις.

            Σήμερα όλο και περισσότερα επαγγέλματα έχουν την βάση τους στην επικοινωνία. Ο σύγχρονος άνθρωπος περίπου το 70% του χρόνου του περνάει επικοινωνώντας, από το οποίο το 50% είναι επικοινωνία με τη φωνή.

Η φωνή

            Η ανθρώπινη φωνή μπορεί να είναι: ομιλία, ωδική, ψίθυρος, μίμηση ήχων της φύσης κ.τ.λ. Η ανθρώπινη φωνή μεταδίδεται δια μέσω του αέρος, το ηχητικό κύμα δημιουργείται κινώντας τα μόρια του αέρος, συμπυκνώνοντας και αραιώνοντας τα. Ο ήχος μπορεί να εξαπλωθεί δια μέσω όλων των αντικειμένων ( αέρια, υγρά και στέρεα). Όταν ο άνθρωπος παράγει ήχο, η φωνή δεν μεταδίδεται μόνο με τον αέρα από το στόμα στον εξωτερικό χώρο, αλλά εξαπλώνεται και στα εσωτερικά όργανα, με αποτέλεσμα να δονούνται ο θώρακας, το κεφάλι και ο λαιμός.

            Η παραγωγή φωνής είναι μία περίπλοκη λειτουργία του οργανισμού για την πραγματοποίηση της οποίας απαιτείται ο συγχρονισμός και η άψογη συνεργασία συστημάτων και οργάνων που προορίζονται αρχικά για άλλες χρήσεις.  Η φωνή, με τη καθοδήγηση του νευρικού συστήματος, "δανείζεται" λειτουργίες από το αναπνευστικό και το πεπτικό σύστημα ώστε να έχουμε το αποτέλεσμα του ήχου που με τις κατάλληλες προϋποθέσεις θα καταλήξει σε ομιλία. 

            Ως πηγή φώνησης παρουσιάζονται οι φωνητικές χορδές που δονούνται παλμικά και συμπυκνώνουν και αραιώνουν περιοδικά τα μόρια του κύματος αέρα που προέρχεται από τους πνεύμονες. Ρεύματα αέρα δημιουργούνται κάτω από τι γλωττίδα εξαιτίας του κλεισίματος και ανοίγματός της, ενώ έκρηξη αέρα προκαλείται εξαιτίας του ξαφνικού ανοίγματος των φωνητικών χορδών. Ο ήχος παράγεται από τον λάρυγγα και μεταδίδεται σε όλες τις κατευθύνσεις, εσωτερικά του οργανισμού και μόνο ένα μέρος βγαίνει στον εξωτερικό χώρο δια μέσω του στόματος και φτάνει έως τα αφτιά του ακροατή, αλλά  και του  ατόμου που παράγει τον ήχο. Η ανατομική περιοχή πάνω από τον λάρυγγα (φάρυγγας, στοματική κοιλότητα, ρινοφάρυγγας, ρινική κοιλότητα, χείλη) ευθύνεται για τα χαρακτηριστικά που καθιστούν μοναδική την κάθε φωνή.  

            Η κίνηση των χορδών είναι ρυθμική, συμμετρική και το ύψος της παραγόμενης φωνής εξαρτάται από την τάση και το μήκος των χορδών και από την ταχύτητα που αυτές ανοιγοκλείνουν. Όταν μιλάει ένα παιδί η ταχύτητα είναι περίπου 300 φορές το δευτερόλεπτο και συχνότητα της φωνής στα 400-500Hz, στις γυναίκες 200 φορές και συχνότητα στα 200-250Hz και στους άνδρες 100 φορές το δευτερόλεπτο και συχνότητα στα 100-125Hz. Αυτό το γεγονός εξηγεί την ανάγκη του λάρυγγα να είναι υγρός, για να μπορούν οι χορδές να δονούνται με αυτήν την συχνότητα χωρίς να τραυματίζονται. Η βασική συχνότητα μεταβάλλεται αντιστρόφως ανάλογα με το μήκος των φωνητικών χορδών και ανάλογα με το βαθμό τάσης αυτών.  

Η ένταση της φωνής εξαρτάται κυρίως από την πίεση που αναπτύσσεται υπογλωττιδικά, κάτω από τις φωνητικές χορδές. Μεταβάλλεται όμως ανάλογα και με την συναισθηματική και ψυχολογική κατάσταση του ατόμου. Στο μέσο άνθρωπο οι μεταβολές της έντασης κυμαίνονται από 60 έως 100db και μπορεί να υπάρξει μεταβολή μέσα στην ίδια λέξη ή φράση. Γενικά  οι φωνές στα δύο φύλα, ανάλογα με τη φωνητική έκταση κατά μήκος της διατονικής μουσικής κλίμακας, διακρίνονται σε:

·         Βαριές φωνές (μπάσος για άνδρες, μεσόφωνη για γυναίκες).

·         Μέσες φωνές (βαρύτονος για άνδρες, μεσοϋψίφωνος για γυναίκες).

·         Υψηλές φωνές (τενόρος για άνδρες, υψίφωνος για γυναίκες).

Επίσης διακρίνουμε την φωνή ανάλογα το χρώμα (λυρικό, δραματικό, ελαφρύ) που δημιουργείται ανάλογα τον αριθμό και την ένταση των αρμονικών ήχων σε κάθε φωνή.

Οι θεωρίες για τη δημιουργία της φωνής (Μηχανική θεωρία, αεροδυναμική θεωρία, νερομυϊκή θεωρία, βιοφυσική θεωρία, θεωρία του φωνοακουστικού ανατροφοδοτικού μηχανισμού Feed-Back System)  που αναπτύχθηκαν άμεσα με την ανακάλυψη του «Garcia» και της λαρυγγοσκόπησης εξηγούν, η κάθε μία , ένα κομμάτι της δημιουργίας της φώνησης, αλλά δεν καλύπτουν όλο το φάσμα αυτής, οπότε πολλές από αυτές έχουν απορριφθεί. Ωστόσο μας εξιστορούν την εξέλιξη των γνώσεων που είχε ο άνθρωπος για τη δημιουργία της φωνής. Σήμερα υπάρχουν δυο θεωρίες οι οποίες επιχειρούν να εξηγήσουν το συγκεκριμένο φαινόμενο:

·         Μυοελαστική θεωρία.

·         Βλεννογονοματοειδής θεωρία.

            Βασική αρχή για την δημιουργία  της φωνής είναι η ύπαρξη των παρακάτω στοιχείων:

·         Αέρας-κύμα αέρος.

·         Φυσιολογική υπογλωττιδική πίεση.

·         Ακέραιο κεντρικό νευρικό σύστημα.

·         Ακεραιότητα του πνευμονογαστρικού νεύρου και των οργάνων που νευρώνει.

·         Φυσιολογικά αισθητήρια αντανακλαστικά

·         Φυσιολογικό αυτόνομο σύστημα.

·         Ανατομική ακεραιότητα του λάρυγγα.

·         Αντηχηστές φωνής- Αντηχητικές κοιλότητες.

Μία διαταραχή σε οποιοδήποτε από τα παραπάνω συστήματα μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχή φώνησης.

           

Διαταραχές της Φωνής

Οι αλλαγές της φωνής ή της ικανότητας προς φώνηση είναι επακόλουθο κάποιου τοπικού ή σωματικού προβλήματος της υγείας. Οι διαταραχές φώνησης μπορεί να έχουν νευρολογική, ψυχολογική, οργανική, ενδοκρινολογική ή συμπεριφοριστική αιτιολογία. Το άτομο που πάσχει από δυσφωνία παράγει ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά είδη φωνής (βραχνή ή αδύναμη, τραχιά, πνιγερή, μειωμένης έντασης, με σπασίματα, αναπνευστική), τα οποία γίνονται αντιληπτά τόσο από τον ίδιο όσο και από το περιβάλλον του και έχουν λάβει μόνιμη θέση στην φώνηση του ατόμου. Στην περίπτωση της Αφωνίας το άτομο δεν είναι σε θέση να παράγει φωνή.  Ένα μεγάλο μέρος των διαταραχών φώνησης οφείλεται σε κακή ή/και υπερβολική χρήση της φωνής.

Οι διαταραχές της φώνησης διακρίνονται σε οργανικές και λειτουργικές ή δυσλειτουργικές διαταραχές.

Οργανικές Διαταραχές

·         Ανατομικές ανωμαλίες: Εκ γενετής ανατομικές δυσμορφίες του λάρυγγα, Κρανιοπροσωπικές ανωμαλίες, Κάκωση/τραύμα του λάρυγγα.

·          Ασθένειες του λάρυγγα:  Βακτηριδιακή / ιώδης μυκητιακή μόλυνση, Καλοήθης ασθένεια του λάρυγγα (οξεία / χρόνια λαρυγγίτιδα, κονδυλώματα, κύστες των φωνητικών χορδών, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, άσθμα), Κακοήθης ασθένεια του λάρυγγα(καρκίνος, νεόπλασμα λάρυγγα) .

·         Ενδοκρινολογικοί παράγοντες: Διαταραχή του ενδοκρινολογικού συστήματος (υποθυρεοειδισμός, υπερθυρεοειδισμός),Ασθένεια του ενδοκρινολογικού συστήματος, Λήψη φαρμάκων.

·         Νευρολογικές παθήσεις : Καρδιαγγειακό επεισόδιο, Κρανιοεγκεφαλική κάκωση, Εκφυλιστικά νοσήματα, Ιδιοπάθεια, Παράλυση φωνητικών χορδών.

·   Ακουστικογενείς δυσφωνίες: Κώφωση, Βαρηκοΐα

·   Αλλεργικές παθήσεις: Αλλεργίες στον ενεργοποιητή, παραγωγό και στον αντηχιστή της φωνής.

Λειτουργικές  ή Δυσλειτουργικές Διαταραχές

·         Διαταραχές φώνησης λόγω ατελής ή καταχρηστικής φωνητικής συμπεριφοράς-Υπερλειτουργικές/ υπερκινητικές διαταραχές φώνησης: Φωνητικά οζίδια ή κομβία των φωνητικών χορδών, Ορώδης ψευδοκύστη, Οίδημα με πρόπτωση του βλεννογόνου, Χρόνια υπερπλαστική λαρυγγίτιδα ή οίδημα του Reinke, Πολύποδες φωνητικών χορδών, Κατακρατητικές κύστες του λάρυγγα, Υποβλεννογόνιος αιμορραγία της φωνητικής χορδής, Έλκος αρυταινοειδούς ή έλκος  εξ' επαφής.

·         Διαταραχές φώνησης ψυχογενούς αιτιολογίας:

Ηβιφωνία, Φωνονευρώσεις (ψυχογενής αφωνία, ψυχογενής δυσφωνία, σπαστική δυσφωνία), Αγχώδης φώνηση, Υστερική φώνηση.

    

Οι διαταραχές της φωνής εμφανίζονται συχνά στα άτομα που χρησιμοποιούν τη φωνή τους για επαγγελματικούς λόγους. Οι επαγγελματίες φωνωδοί ή επαγγελματίες χρήστες φωνής, ως βασικό εργαλείο για την τέλεση του επαγγέλματός τους  χρησιμοποιούν τη φωνή τους. Αυτοί είναι οι εκπαιδευτικοί,  παπάδες,  ψάλτες, δημοσιογράφοι, προπονητές, εκφωνητές, πολιτικοί, δικαστές, πωλητές, τηλεφωνητές, ηθοποιοί, τραγουδιστές κ.α.

Η ανώμαλη ή ακατάλληλη για το άτομο  ύψος φωνής, η κρουστική η βροντώδης ομιλία με χρησιμοποίηση πολύ δυνατής φωνής, η υπερβολική ομιλία, οι ανάγκες για την εκτέλεση του επαγγέλματός τους σε συνδυασμό με το περιβάλλον στο οποίο εργάζονται (χώροι με πολύ φασαρία, αγορεύσεις σε μεγάλο αριθμό ακροατών, χώροι με σκόνη ή χημικές αναθυμιάσεις ) και  οι ακατάλληλες τεχνικές ομιλίας που μπορεί να οδηγήσουν σε κάκωση ή τραυματισμό των φωνητικών χορδών και των φωνητικών μυών, προκαλούν «φωνητική κόπωση ή κακοποίηση». Επίσης η ακατάλληλη ή ανεπαρκή αναπνοή , η στάση και θέση του σώματος  κατά την φώνηση δημιουργεί αυξημένη τάση στο λαιμό και τους μυς του τραχήλου, με αποτέλεσμα το  βράχνιασμα και μια ποικιλία συμπτωμάτων, όπως  πόνο και κόπωση που σχετίζονται με την ομιλία.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

            Λόγω της  πολυπλοκότητας της διαδικασίας της παραγωγής της φωνή και των πολυάριθμων οργάνων και συστημάτων που συνεργάζονται και συντελούν στην δημιουργία αυτής, είναι αναγκαία η ομαδική αντιμετώπιση, των διαταραχών της φωνής, από ιατρούς και ειδικούς θεραπευτές πολλών ειδικοτήτων.

Αρχικά η θεραπεία των διαταραχών της φωνής, ήταν αντικείμενο των γενικών ιατρών και στην συνέχεια των ωτορινολαρυγγολόγων, των νευρολόγων, των ψυχιάτρων και  ειδικών θεραπευτών όπως οι λογοπεδικοί. Η θεραπεία των διαταραχών της φωνής ποικίλει αναλόγως την διαταραχή. Η θεραπεία μπορεί να είναι χειρουργική, φαρμακευτική, ψυχολογική, προσθετική, λογοπεδική κα.

Η λογοπεδική φωνητική θεραπεία είναι ένας μη επεμβατικός τρόπος θεραπείας των διαταραχών της φωνής που στοχεύει στην αποκατάσταση των δυσφωνιών και στην πρόληψη επαναδημιουργίας νέων, ενώ είναι απαραίτητη και σε περίπτωση επέμβασης προεγχειρητικά και μετεγχειρητικά. Ο λογοπεδικός σε συνεργασία με τον  ωτορινολαρυγγολόγο θα εκτιμήσει την φωνητική δυσλειτουργία και θα καταρτίσει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα στοχευμένο στην θεραπεία της διαταραχής, αλλά και στις  φωνητικές συνήθειες  και συμπεριφορές που είναι υπεύθυνες για την εμφάνιση και την επιδείνωση της διαταραχής φώνησης.

Το πρόγραμμα λογοθεραπείας συνήθως περιλαμβάνει:

·         Ασκήσεις χαλάρωσης (ασκήσεις για μείωση του αυξημένου μυϊκού τόνου των λαρυγγικών μυών).

·         Ασκήσεις αναπνοής (τροποποίηση της λανθασμένης χρήσης αναπνοής και εκμάθηση του σωστού τρόπου αναπνοής).

·         Ασκήσεις φώνησης(εκτίμηση και βελτίωση αντηχητή, στοματοκινητικές ασκήσεις, αποκατάσταση του ύψους, έντασης και χροιάς της φωνής, αποφόρτιση των φωνητικών οργάνων κ.α.).

·         Φωνητική υγιεινή

Η φωνή πρέπει:

·         Να εξασφαλίζει αποτελεσματική προφορική επικοινωνία.

·         Να κατέχει κατάλληλη αλλαγή τόνου.

·         Να έχει φυσιολογικά χαρακτηριστικά(ύψος, ένταση, χροιά, ρυθμό) .

·         Να έχει κατάλληλη ροή.

·         Να έχει κατάλληλη ελαστικότητα.

·         Να είναι ικανοποιητικά δυνατή.

·         Να είναι ευχάριστη στην ακρόαση.

·         Να έχει κατάλληλη ισορροπία μεταξύ στοματικού και ρινικού αντηχητή.

·         Να έχει αντίστοιχη συχνότητα σε σχέση με την ηλικία, το φύλλο και την αναλογία του σώματος.

·         Να πραγματοποιεί κατάλληλη φωνητική λειτουργία.

·         Να μην έχει αρνητικές συνέπειες στην επικοινωνιακή και κοινωνική θέση του ατόμου.

Ως το βασικότερο εργαλείο του ανθρώπου στην επικοινωνία και αντανάκλαση της προσωπικότητάς του στο περιβάλλον του, η φωνή πρέπει να δέχεται την αντίστοιχη φροντίδα και προστασία. 

Βιβλιογραφία

Ν.Μήτσιου – M.Petrovic Lazic: Η φωνή στους επαγγελματίες φωνωδούς.2006

Γ.Εξαρχάκος : Φυσιοπαθολογία της φωνής.2001

Σκευάς Α.: Επίτομη Ωτορινολαρυγγολογία.1993

M.Petrovic Lazic: Fobopedija, Naucna Kniga.2001

Μιχάλης Αραμπατζής

Σωτηρία Παδαρνίτσα

Λογοπεδικοί – Ειδικοί Παιδαγωγoί